Një numër i madh i dokumenteve të familjes Ivanaj, të ruajtura nga qeveria shqiptare në Arkivat Shtetërore të Shtetit në Tiranë, përbëhet nga dhjetëra e dhjetëra dosje për Dr. Martin Ivanaj dhe Prof. Mirash Ivanaj, që përmbajnë mijëra dokumente të cilat u kataloguan dhe mikro-fotografuan në Fuji film më 1988, kur Shqipëria ishte ende e izoluar nga pjesa tjetër e botës.

Këto koleksione nuk janë të vendosura në ndonjë rend specifik duke qenë se u sekuestruan nga shteti shqiptar kur Prof. Mirash Ivanaj u arrestua dhe u burgos për arsye politike më 1947, së bashku me pronat e tij, të konfiskuara së pari në 1939 nga forcat pushtuese italiane, por të humbura nga ata në fundin e Luftës së Dytë Botërore, kur regjimi komunist i përvetësoi ato për përdorim vetjak.

Këto letra përbëhen nga korrespondenca personale, disa fotografi dhe regjistrime familjare, por pjesa më e madhe e koleksioneve përfaqësojnë vepra të të gjitha llojeve të përgatitura nga vëllezërit Ivanaj, të cilat janë vetëm mbetjet e asaj që dikur ishte një bibliotekë private e madhe dhe e organizuar mirë e familjes. Ato përfshijnë poezi dhe pjesë letrare të shkruara në gjuhën serbo-kroate, që datojnë që nga viti 1902, të krijuara gjatë rinisë së tyre ndërsa studionin në Beograd; një dramë mitologjike e plotë në italisht, e shkruar ndërkohë që ata studionin në Universitetin e Romës, Itali, në vitet 1920; tekste të materialeve mësimore në fakultete të ndryshme, të tilla si letërsia, historia, psikologjia, filozofia, matematika dhe shumë procedura ligjore të ligjeve civile dhe penale.

Megjithatë, shumë prej dokumenteve të tjera personale dhe tani edhe historike të familjes u ruajtën për disa vite nga Giuseppina Pogliotti (gruaja e Martinit) në Itali dhe në fund, u transferuan në Shtetet e Bashkuara në vitet 1970 nga vajza e tyre, Drita, e cila ende banon në New York City. Këto dokumente janë planifikuar të bëhen pjesë e dokumentacionit të arkivës që tani është në dispozicion në ambjentet e reja të Institutit të Fondacionit Ivanaj në Tiranë.

Falë një profesori shqiptar, i cili jepte mësim në Beograd në vitin 1998, Drita Ivanaj arriti të merrte fotokopje të veprave të tjera që i ati dhe xhaxhai i saj shkruan ndërkohë që ishin studentë në Beograd, të cilat u botuan në disa revista letrare dhe gazeta në fillim të viteve 1900 dhe ende ruhen në Arkivat e atij qyteti. Një përzgjedhje e këtyre poezive u përkthye nga serbishtja në shqip nga një kushëri malazez i Ivanaj-ve, Pjetër Dreshaj, dhe u botua në vitin 2008 nga Fondacioni Ivanaj në një libër me titull “Kulla e shpresës sime …”, kopjet e të cilëve janë në dispozicion këtu: “Kulla shpresës time“.

Ivanaj Family Tree

Një kopje e tezës që Martin Ivanaj mbrojti në Universitetin e Romës në vitin 1921 kur u bë Doktor i Shkencave Juridike u gjet në Itali nga Drita në vitin 1991. Ky disertacion jep një pasqyrë të madhe dhe të hollësishme të ligjeve të lashta që qeverisnin Fiset e Shqipërisë së Veriut, të tilla si Hoti, Gruda dhe Kelmendi. Ai është digjitalizuar dhe do të publikohet pas një përkthimi të përshtatshëm nga italishtja.

Gjatë udhëtimit të saj të parë në Shqipëri në vitin 1993, Drita zbuloi në Arkivat Kombëtare në Tiranë një skicë të pemës familjare, të shkruar me dorë nga babai i saj, që gjurmon gjeneratat

mashkullore të Ivanaj-ve deri 500 vjet më parë, në kohën e Skënderbeut. Që atëherë, Drita ka hulumtuar historinë e familjes sa herë që i është dhënë rasti dhe më shumë fakte vazhdojnë të shfaqen. Kjo përfshin zbulimin e të afërmve që jetojnë që nga fundi i shekullit të 19-të në Shqipërinë e Veriut dhe Malin e Zi, dhe të tjerë që emigruan shumë dekada më parë në rajonin e ‘Great Lakes’ në Shtetet e Bashkuara. Disa prej tyre patën fëmijë dhe nipër e mbesa, duke formuar pothuajse gjashtë breza. Kohët e fundit, falë edhe mediave sociale, fakte të tjera historike të Ivanaj-ve, po dalin nga e kaluara, që datojnë më shumë se një shekull më parë, dhe një shembull i tillë është përshkruar këtu.